Soğuk bir kış sabahında sıcak bir yataktan çıkmanın ne kadar ürkütücü olduğunu hepimiz biliyoruz. Fakat ya hep yatakda kalsaydık ? Ya aylarca sabah sıcak yataktan çıkmasaydık? Soğuk ayları göz önüne getirmek, sadece ihtiyacınız olan tatil gibi görünse de, kış uykusu adı verilen istemsiz biyolojik süreç, Teatown’da ve çevresinde yaşayan (ayılar, yarasalar, yılanlar, sincaplar, ve bazı kaplumbağa çeşitleri) gibi hayvanların hayatta kalması için hassas bir öneme sahiptir.
Hazırdaduraklatma nedir?
ABD’de kış yaklaşırken, hayvanların iki seçeneği olur: ayrılmak veya onunla ilgilenmek. Göçmen olmayan türler için kış onları affetmeye bilir. Yiyecekler karın altında gizlidir, su kaynakları donar ve donmuş sıcaklıklar deriyi delip geçer. Pek çok hayvan, bu dayanılmaz vakti tamamlamak için zorlu koşullarla başa çıkmış ve evrimleşmiştir. Kış uykusu esnasında, bir hayvanın vücut ısısı, kalp atış hızı, nefes alma ve diğer metabolik aktiviteler, enerjiyi korumak için önemli ölçüde yavaşlar.
Kaynaklar az olsa da, kış uykusu ayılar, yılanlar ve yarasalar gibi hayvanların depolanan enerjilerini çok daha yavaş kullanmalarına izin verir.
Fakat Ne kadar yavaş? New York Eyaleti’nin tek “gerçek” memeli kış uykusuna yatan hayvanlarından biri olan küçük kahverengi yarasa, saatte sadece bir defa nefes alabilir . Başka bir “gerçek” kış uykusuna yatmış olan dağ sıçanı, kalp atış hızı dakikada yaklaşık 80 atıştan 5’e düşecek. Bahar geldiğinde, kış uykusuna yatanlar çiftleşmek, genç olmak ve daha misafirperver bir ortamda tekrardan depolanarak ortaya çıkarlar.
Bu olağanüstü evrimsel sürecin sonuçları da yok değil. Bu hayvanlar kışın toplam ağırlıklarının yaklaşık dörtte birini kaybedebilir ve uykulu halleri onları avlanmaya yatkın hale getirebilir. Uyandıklarında hayvanlar zayıflar ve hayatta kalmayı umuyorlarsa çabucak iyileşmeleri gerekir . Depolanan yeterli enerjileri yoksa malesef ölebilirler, fakat risk buna değer.
Bütün Hayvanlar Aynı Şekilde Mi Kış Uykusuna Yatar?
Yukarıda söylendiği gibi, mağara yarasaları, dağ sıçanları ve sıçrayan fareler “derin” kış uykusuna yatkındır. Derin yada “gerçek” kış uykusu sahipleri, metabolik değişiklikleriyle tamamen yetersiz hale gelen ve bu nedenle kış aylarında uyanmaları çok zor olan sıcakkanlı hayvanlardır. Öte yandan, ayılar daha az şiddetli farklılıklar yaşarlar (vücut sıcaklıkları normalin 12 derece Fahrenheit içinde kalır) ve kış boyunca tehlikeye tepki vermelerine izin verir.
Ayıların aksine, sincaplar gibi küçük memeliler oldukça kolay ısı kaybederler ve onları birkaç günde bir ısınmak, idrar yapmak ve yemek yemek için uyanmaya zorlar. Amfibiler ve sürüngenler, soğuktan kaçmak için brumation adı verilen kış uykusuna benzer bir uyku hali yaşarlar , fakat daha sıcak günlerde su bulmak için harekete geçerler. Daha da değişik olan, yünlü ayı tırtılları ve ağaç kurbağaları gibi bazı böcek ve amfibi türleri, hücrelerinin soğuk havalarda tamamen donmasını önleyen doğal bir antifriz üretir.
İnsanlar Neden Kış Uykusuna Yatmıyor?
Gerek duyulmuyor! Biyolojimiz ve teknolojimiz bizleri yıl boyunca rahat ettiriyor, fakat bu, bilim insanlarını insan kış uykusunun potansiyel faydalarını araştırmaktan alıkoymadı. NASA, Mars’a giderken “hipotermik durgunluğa” neden olmak için astronotların vücut ısısını düşürme olasılığını araştırdı. Terapötik hipotermi olarak bilinen benzer bir prosedür, kalp krizi veya travmatik beyin hasarından sonra tıbbi bir tedavi olarak zaten bilinmekte ve kullanılmaktadır.
Yazar: Yasin Aygün
