Uykunun öğrenilenleri pekiştirmeye ve hafızanın güçlenmesine olan katkısı bilinmektedir. Dahası, bilim adamları uyku esnasında belirli anıları yönetebildiğimizi de dile getirdiler. Ancak, bunun arkasındaki kesin mekanizmalar şimdiye kadar bilinmiyordu.
Uyurken Dil Öğrenmek
Dexter’in Labarotuvarı çizgi filmini izlemiş olanlar hatırlayacaktır ki bir bölümünde Dexter, bir gecede Fransızca öğrenmeye çalışıyordu. Kendi yarattığı Fransızca sözcükler içeren bir cihaz, uykusunda öğrenmesine yardımcı oluyordu. İşin esprili kısmı ise Dexter’ın cihazı peynirli omlet (omelette du fromage) kelimesinde takılıp kalıyor ve ertesi gün başka kelime söyleyemiyordu. Bu yüzden de dil öğrenme hevesi kursağında kalıyordu.
Tabii işin esprili olan kısmı böyleydi, gerçeklere gelelim.
Hipnopedi (hypnopedia) nedir?
Hipnopedya kavramı, “insanların uykudayken duyu nesneleri yoluyla eğitilmelerini veya öğrenebilmelerini sağlayan yöntem” olarak tanımlanabilir. Ayrıca, insanların hipnopedya yöntemi sayesinde bazı yeni ve basit şartlanmaları öğrenebildiğini de belirtilmektedir.
Uykumuzda öğrenebileceğimiz fikri, hem sanatçıların hem de bilim adamlarının zihnini binlerce yıldır büyüledi. Hepimizin uykumuzda öğrenerek üretkenliğimizi büyük ölçüde artırma olasılığı çok çekicidir. Ama böyle bir senaryo gerçek olabilir mi?
Yeni araştırmanın detaylarına göre gerçekten de olabilir görünüyor. Bilim adamları, uyurken ve dinlenme esnasındayken beyinde tam olarak neler olup bittiğini anlamaya çalışıyorlar. Bunun öğrenmeyi ve hafıza oluşumunu nasıl etkilediğini tam olarak anlamaya yaklaştılar.
Örneğin, önceki çalışmalar rüya görülmeyen uyku aşamasının (non-REM) anıları pekiştirmek için çok önemli olduğunu göstermiştir.
Beynin elektriksel aktivitesini ölçen nörolojik test (elektroensefalogram’EEG’) yardımıyla görüldü ki, non-rem aşamasında beyin aktivitesindeki ani artışlar belleğin sağlamlaşmasında etkin rol oynuyor.
Bilim adamları ayrıca belirli hatıraları özellikle hedef seçip işitsel ipuçları da kullanarak onları yeniden etkinleştirebildiler veya güçlendirebildiler.
Ancak, bu tür başarıların ardındaki mekanizma şimdiye kadar gizemli kaldı. Araştırmacılar, bu tür mekanizmaların yeni bilgileri ezberlemeye yardımcı olup olmayacağından da habersizdi.
Bu nedenle, bir araştırma ekibi araştırmak için yola çıktı. Araştırmayı York Üniversitesi’nden Scott Cairney, ve Birmingham Üniversitesi’nde çalışan Bernhard Staresina birlikte yönetti.
Bulguları Current Biology dergisinde yayınlandılar.
Hafızayı Güçlendirmek İçin Uyku İğcikleri
Cairney, araştırmanın motivasyonunu şöyle açıklıyor: “Anıların uyku sırasında beyinde yeniden etkinleştirildiğinden oldukça eminiz, ancak bu fenomeni destekleyen sinirsel süreçleri bilmiyoruz.”
“Uyku iğcikleri, (sleep spindle)” diye devam ediyor; “önceki araştırmalarda uykunun hafıza için faydalarıyla bağlantılıydı, bu yüzden bu beyin dalgalarının yeniden harekete geçip geçmediğini araştırmak istedik.
“Hafızanın yeniden etkinleştirilmesini destekliyorlarsa, bu iğciklerin meydana geldiği anda hafıza sinyallerini deşifre etmenin mümkün olabileceğini düşündük.”
Cairney ve meslektaşları, hipotezlerini test etmek için 46 katılımcıdan “kısa bir uykudan hemen önce nesne ve sahneler göstererek kelimeler ve resimler arasındaki ilişkileri öğrenmelerini” istedi.
Daha sonra, bazı katılımcılar 90 dakika kestirirken diğerleri uyanık kaldı. Cairney, uyuyanlara, “Sözcüklerin yarısı […] yeni öğrenilen resim anılarının yeniden canlanmasını tetiklemek için uyku sırasında tekrar edildi” diye açıklıyor.
“Katılımcılar iyi bir uykudan sonra uyandıklarında” diyor, “onlara kelimeleri tekrar sunduk ve onlardan nesneyi ve sahne resimlerini hatırlamalarını istedik.”
Cairney, “Daha önce sunulmamış olanlara kıyasla uykuda sunulan bağlantılı kelime ve resimler için, hafızalarının daha iyi olduğunu gördük” dedi.
Araştırmacılar, bir EEG makinesi kullanarak, hatıraları yeniden canlandırmak için ilişkili kelimelerle oynamanın katılımcıların beyinlerinde uyku iğciklerini tetiklediğini de görebildiler.
Daha spesifik olarak, EEG’nin uyku iğciklerinin modelleri katılımcıların ilgili sahneleri veya anıları işleyip işlemediğini gösterdi.
Uyurken Hafızamızı Nasıl Güçlendirebiliriz?
Staresina, “Verilerimiz, iğciklerin uyku sırasında ilgili bellek özelliklerinin işlenmesini kolaylaştırdığını göstermektedir.” diyor ve ekliyor: “ve bu süreç hafızamızı güçlendiriyor.”
“Hedeflenen anıların yeniden etkinleştirilmesinin uyku sırasında hafızamızı artırabildiğini ve iğciklerin temel mekanizmayı temsil edebileceğini gösteriyoruz” diye devam ediyor.
Cairney ekliyor, “Uyanık olduğunuzda yeni şeyler öğrenirsiniz, ancak uyurken onları güçlendirirsiniz, bu da onları hatırlamayı ve en çok ihtiyacınız olduğunda doğru şekilde geri çağırmayı kolaylaştırır. Bu, nasıl öğrendiğimizle birlikte sağlıklı beyin fonksiyonlarını korumaya nasıl yardımcı olabileceğimiz açısından da önemlidir. ”
Staresina, bu yeni kazanılan bilginin uyurken hafızayı güçlendirmek için etkili stratejilere yol açabileceğini öne sürüyor.
Dexter’ın Laboratuvarı çizgi filmindeki gibi sıfırdan dil öğrenme işlemi zaman alacak olsa da beynimizin biz uyurken öğrenmeye devam ettiğini ve araştırmacıların bunun neden olduğunu anlamaya çok daha fazla yaklaştığını rahatlıkla söyleyebiliriz.
Yazar: Cenk Demirkıran
