Film yapımcıları 1800’lerin sonlarında ve 1900’lerin başında ilk kez film yapmaya başladıklarında kurgu, sürecin kesinlikle fazlasıyla önemli bir parçasıydı. Kuleşov Etkisinin sinemaya girişi film kurgusunu yaratıcılık için sonsuz olasılıklara sahip saygın bir sanat formuna dönüştürdü.
Kuleşov Etkisi / Efekti Nedir?
Kuleşov Etkisi, Sovyet film yapımcısı Lev Kuleshov tarafından yürütülen bir film deneyiydi. İzleyicilerin çekimlerde gösterilen art arda sıralı görsellere karşı ne anladıklarını araştırdı. Bu deneyle birlikte seyircilerin bir şeylere nasıl anlam yüklediklerini de görmek istiyordu.
Deney, yönetmenlere ve film editörlerine kurguda uzunluğun, hareketlerin, kesmelerin (cut) ve art arda gelen çekimlerin önemini göstermiş oldu. Kurguya dair bu film yapım tekniklerini kavradıklarında izleyicileri duygusal olarak daha fazla etkileyebilecek filmler yapılabilirdi.
Kuleşov Etkisinin Kökenleri
Lev Kuleshov, 1917 Rus Devrimi sırasında haber kameramanı olarak çalışan bir Rus film yapımcısıydı. Devrimden sonra, Moskova Film Okulu’nun sınırları zorlamak ve yaratıcı düzenleme tekniklerini denemek isteyen öğrencilerin ilgisini çeken Kuleshov Atölyesi’ni kurdu.
Kuleshov, Moskova Film Okulu’nda ders verirken, izleyicinin bir karakterin yüz ifadesini yorumlamasının ikinci bir görüntü ile yan yana getirilerek nasıl etkilenebileceğini göstermek için bir deney yaptı.
İfadesiz bir adam olan Çarlık sessiz sinema oyuncusu Ivan Mosjoukine’nin yakın planını üç alternatif çekimle birlikte kurguladı: tabutta ölü bir çocuk, bir kase çorba ve divanın üzerinde yatan bir kadın. Ardından Kuleshov, farklı kurgulanmış üç kısa filmi üç ayrı izleyiciye gösterdi ve izleyicilerden adamın ne düşündüğünü yorumlamalarını istedi.
Ölü çocuğun resmini gören izleyiciler, adamın ifadesinin üzüntü gösterdiğine inanıyordu. Ardından bir tabak çorba gelince adamın ifadesini açlık olarak yorumladılar. Ve uzanmış kadının imajıyla eşleştirildiğinde, izleyiciler erkeğin şehvetiyle ilişkilendirdiler.
Gerçekte, üç kısa filmde de adamın ifadesi aynıydı, ancak izleyicilerin bu ifadeyi – üzüntü, açlık ya da şehvet olarak – nasıl yorumladıkları tamamen izlenilen görüntüye bağlıydı. O andan itibaren film yapımcıları, seyircilerin yüz ifadelerini sahnenin daha geniş bağlamına göre nasıl yorumladıklarını açıklayacak dile sahip oldular.
Alfred Hitchcock ve Kuleşov Etkisi
Kuleshov’un deneyini yaratmasından yıllar sonra yönetmen Alfred Hitchcock, Kuleshov Etkisini, üç çekimden oluşan “saf sinema” adını verdiği kendi konseptine uyarladı:
- Yakın Çekim (close-up)
- POV (bakış açısı çekimi)
- Reaksiyon (reaction shot)
Hitchcock’un reaksiyon çekimlerini sinemaya katması, izleyiciye karakterin az önce gördükleri hakkında ne düşündüğünü veya hissettiğini daha da netleştirir hale getirdi.
1964 yılında “Telescope” adlı belgesel serisi için yaptığı bir röportajda Hitchcock, sinematik hikaye anlatıcılığına ilişkin görüşlerini paylaştı ve saf sinema örneğini verdi:
“Önce adama yakın çekim yapılır, sonra ise onun ne gördüğü gösterilir. Diyelim ki kucağında bebek tutan bir kadını gördünüz. Hemen ardından adamın gördüğüne nasıl tepki verdiğine bakıyoruz: Gülümsüyor. Öyleyse adamın karakteri nasıldır? Kibar biridir. Sempatiktir.
Şimdi çocuklu kadının olduğu kısmı filmden çıkaralım ve filme bikinili bir kız koyalım. Adam bakıyor, bikinili bir kız var ve ardından gülümsüyor. Adam şimdi nasıl biridir? Kart bir zamparadır. Artık bebeklere sevgiyle yaklaşan iyi yürekli bir beyefendi değildir. İşte film sizi böyle etkileyebilir.”
Kuleşov Efekti Filmde Nasıl Kullanılır?
Kuleşov Efekti, film yapımında hala vazgeçilmezliğini koruyor. Kuleşov efektini daha etkili uygulayabilmek için aşağıdaki yönergeleri uygulamayı unutmayın: Senaryolara büyük reaksiyonlar yazın. Bir senaryo yazıyorsanız, karakterlerinize duygularını, inançlarını ve dünya görüşlerini güçlendirerek her önemli diyaloğa karşı reaksiyon şansı verin. Bu tepkiler, kurgu zamanında paha biçilmez olacaktır.
Reaksiyonlar için yakın çekimleri kullanın. Yönetmenler, karakterlerin duygusal tepkilerini vurgulamak için karakterin yüzüne odaklanarak yakın çekimler kullanır ve bu da izleyiciye ekrandaki eylem hakkında nasıl hissedeceklerini söyler.
Kuleşov Etkisi Neden Hala Önemli?
Kuleshov deneyi, çekimlerin yan yana getirilmesinin önemini ilk kez ortaya koyan ilk deneyim olarak devrim niteliğindeydi. Bir görüntü yönetmeni ilgili sahneyi mükemmel şekilde aydınlatabilir, böylelikle istenilen görüntü çekilebilir. Bir oyuncu, kusursuz bir performans sergileyebilir. Ancak doğru kurgu olmadan oyunculuğun ve görüntünün anlamı olmayacaktır. Çünkü ‘duygu’yu başarılı bir şekilde aktarmada kurgu büyük önem taşır.
Kuleshov Etkisi film yapımcılarına, özellikle kurguculara, oyuncunun yüzünün göründüğü bağlam içerisinde nasıl algılandığını ve seyircinin nasıl etkilediğini hatırlatıyor. Kurgu, bir hikaye anlatmak için çekimler derlemekten daha fazlasıdır; izleyicinin hikaye hakkındaki algısını yönlendiren çekimleri ve açıları dikkatlice seçilmeli. Reaksiyon çekimi veya yakın çekim kadar basit bir şey, izleyicinin bir filmin aksiyonunu ve mesajını nasıl algıladığı konusunda büyük bir fark yaratabilir.
Yazar: Cenk Demirkıran
