Fikirler genellikle zihnin düşünmeye boş vakti olduğunda ortaya çıkarlar. Tuvaletler hayatın akışından uzaklaşıp derin düşüncelere dalmanız için iyi bir alternatif olabilir. Ancak hiç klozet üzerine felsefe yapmak aklınıza gelmiş miydi?
Sloven Marksist sosyolog, filozof ve kültür eleştirmeni Slavoj Žižek‘in bu konu hakkında söyleyecekleri sizi şaşırtabilir. Buradaki görüşünde Zizek, gündelik eşyaların dahi birer ideolojik unsur taşıdıklarını ve ülkelerin klozet mimarisinden ideolojik çıkarımlar yapılabileceğini ortaya koyuyor. Üstelik bu durumu tanımlayacak bir isim veriyor: tuvalet paradoksu.
Slavoj Zizek’in, İspanya’nın Pamplona kentinde mimarlık kongresi sırasında dile getirdiği bu fikirlerini sizlerle paylaşıyoruz. Buradan sonrasını Zizek’in kendi cümleleriyle, Türkçe’ye tercüme edilmiş haliyle okuyacaksınız:
Slavoj Zizek – Tuvaletteki İdeoloji Üzerine
Tuvalet Paradoksu:
“Temel mesaj gayet açık.
Mimariye dair çok şey bildiğime emin değilim; aslında, mimarlıkla ilgili pek bir şey bilmediğime eminim.
Ancak şunları söylemek isterim:
İdeoloji, tam olarak onu nerede bulacağını düşünmediğin bir eserin üzerindedir.
Binalarda veya binalardan daha büyük yapıların içinde, hatta ve hatta ev aletlerine benzer şeylerin üzerindedir.
Sade ve pratik olduğunu düşündüğün eşyaların üzerindedir, ideoloji. Hatta en basit, gündelik eşyalardadır.
Sadece nesne olarak kullanılan değil; aynı zamanda üzerine düşünülebilen eşyalar olabilir.
Üzgünüm, bazılarınız konuyu önceden biliyor; fakat konunun anlaşılabilmesi için bu önemli bir örnek eğer yanlışım olursa belki beni düzeltirsiniz.
Her zaman ilgimi çekmiştir: (daha önceleri değindiğim bazı analizler de var; ancak burada açıklamaya girmek istemiyorum) Tuvalet Paradoksu.
Dünyayı gezdiyseniz eğer, ne kadar farklı olduklarını farketmişsinizdir, tuvaletlerin.
Alabildiğine sadeleştirmeye çalışıyorum. Umarım bu, analizleri anlamsızlaştırmaz.
Eğer şeye giderseniz…
Sadece üç büyük ulus medeniyetinden bahsedeceğim:
Fransa‘da, klozetin gider deliği arkada bulunur. Böylece dışkını yaptığında çabucak delik içerisinde kaybolur.
Fransa’nın deliği arkada bulunan tuvaletleri.
Eski tip Alman tuvaletleri … artık kalmadılar; ama yine de bulabilirsiniz. Bu sefer Alman tuvaletlerinin gider deliği öndedir. Böylece dışkını yaptığında arkada görünür haldedir; suda kaybolmaz.
Almanya’nın deliği önde bulunan tuvaletleri.
Bu, bir Alman geleneğidir.
Bilirsiniz, hastalıktan korunmak için her sabah pisliğinizi koklayarak teftiş etmelisiniz … asilce bir yorumlama yöntemi(!)
Sanırım Almanlar’daki yorumlama biliminin özü de buradan geliyor.
Anglo-Sakson toplumunda ve Birleşik Devletler‘de bildiğiniz gibi, klozetin içi su doludur. Böylece pislikler, kaybolmadan önce içerisinde kaybolmadan yüzerler.
İngiltere’nin içi su dolu tuvaletleri.
Bunun üzerine birçok mimar ve dekoratör arkadaşıma sordum bu farklılığın sebebi nedir?
Onlar da bana tuvalet yapıları üzerine bir çok kitap verdiler. Hiçbir yerde bir açıklama bulamadım. Sonrasında çılgın bir yorum aklıma geldi.
Bilir misiniz, 18.yy’ın sonlarından beri Avrupa’da … ”Avrupa üçlüsü” gibi ırkçı bir düşünce vardır.
Üç önemli Avrupa ulusu: Fransa, Almanya ve İngiltere.
Düşünce şu ki: Her biri belli bir hayat standartı için belli bir politikayı destekliyor.
- Fransa: Özel mülkiyet ve politik açıdan sol devrimci bir politika.
- İngiltere: Ilımlı, özgürlükçü, orta yollu ve ekonomik bir görüş.
- Almanya: Metafizik, şiir ve muhafazakarlık.
Aman Allah’ım, birden aklıma dank etti; oysaki cevap bu değil miydi?
Fransada: Devrimsel yaklaşım … dışkı için delik arkada, böylece hızlı bir şekilde yok edilmeli, giyotinle kafa uçurmak gibi.
Anglo Sakson yaklaşım ise tüm kaygılardan uzak: ‘bırakınız yüzsünler’, ‘akıllarına göre takılsınlar’ havasındadır.
Alman: metafizik ve şiirsellik. Gözlemlersin, tasavvur edersin, falan … Tamam, bu size de delice gelebilir; fakat ‘inceyi’ görebiliyor musunuz?
Geçerliliği olan bu tarz bir düşünceyi bile, tuvalet gibi alelade yapı izah edebiliyor.”
Yazar: T. Cenk Demirkıran
