M.Ö. 469’da doğduğu ve M.Ö.399 yılında öldüğü öngörülen Sokrates, sistematik felsefenin kurucularındandır. Doğa felsefesiyle ilgilenen ilkçağ filozoflarının aksine evreni salt akıl ile anlamlandırmaya ve açıklamaya çalışmıştır.
Sokrates’in Delphoi Tapınağın’da başlayan felsefe serüveni yine bu tapınakta yaşadığı olaylarla şekillenmiştir. Bu tapınakta bulunan bir kahini anlayabilmek için kullandığı sorgulama yöntemi felsefe tarihinde “Sokrates’in diyalektik uslama yöntemi” olarak yerini almıştır.
Bu yöntem Sokrates’in özellikle bilgelikleriyle ünlenen kişilere yöneltip onları bunalttığı soruları akla getirir. Bu tür yaklaşımlar “elenchos” denen belli bir kalıp içerisinde sergilenir. Bu yöntem, felsefe tarihinin ilk sistemli yöntemi olmasından dolayı son derece önemlidir. Latince’de “sınamadan geçirme” veya ” çürütme” anlamına gelen elenchos yöntemi; doğru olduğundan şüphe duyulmayan bir savı genişleterek, içinde bulundurduğu çelişkileri ortaya çıkararak o savı çürütme veya yanlışlama işidir. Bu iş karşıdakine yöneltilen sorularla veya başka bir deyişle diyalog ile gerçekleştirilir.
Bunlar Sokrates’in felsefe anlayışıyla ilgili bildiklerimizin yalnızca bir kısmı olup onun felsefesinin ancak başlangıcı veya temeli olabilir. Sokrates’in geniş kapsamlı felsefi görüşleri ve yöntemleri onu felsefe tarihinin büyük düşünürlerinden biri haline getirmiştir.
Peki Bu Kadar Bilgi M.Ö. 400 Yıllarından Bu Yana Hasar Görmeden Nasıl Aktarılmıştır?
Sokrates öldükten sonra “Sokratik diyaloglar” edebiyatı ortaya çıkmıştır. Bu anlamda ilk sırayı “Sokrates’in Savunması” alır. Bu diyalog Sokrates hakkında açılan dava sonrasında Platon tarafından kaleme alınan bir felsefi başkaldırıdır. Platon ayrıca; Phaidon, Şölen (Symposiom), Theaitetos, Timaesos, Lakhes ve Euthypheon adlı diyaloglarında da Sokrates’in portresini sergilemiştir. Sokrates hakkında Ksenophon da “Apomnemoneumata” eserini ortaya koymuştur.
Sokrates’in kişiliği üzerine birbirine karşıt görüşler ortaya atılmıştır. Platon’a göre dengeli ve mükemmel olan Sokrates, Spintharos’a göre oldukça sert mizaçlı biridir. Bunlara karşın Aristophanes’in “Bulutlar” komedyasında Sokrates ahlakı ve devleti baltalayan, gençlerin beynini yıkayan bir kişilik olarak canlandırırlır.
Ayrıca Kant ve Hegel Sokrates’i bir kahraman olarak anlatırken, Nietzsche ise ondan bir canavar olarak bahseder.
Sokrates’e ait yazılı bir eser günümüze ulaşmamıştır. Bu nedenle tüm öğretimini sözel olarak yaptığı yargısına varılmaktadır. Sokrates hakkındaki bilgiler başkaları aracılığıyla günümüze kadar gelmiştir. Bugün fiilen sahip olduğumuz eserleri yazmış olan filozof Platon’dur. Platon, Sokrates’in öğrencisi olup onun anısını canlı tutmak için onu ve onun öğretilerini anlatan yazılar yazmıştır!
Peki sizce Platon, gerçekten de Sokrates’in gerçekleştirdiği diyalogları mı kaleme almıştır yoksa tamamen kurmaca olan kitabındaki hayali karaktere onun anısını yaşatmak için mi “Sokrates” adını vermiştir ?
Hangisi gerçek Sokrates? Kant ve Hegel’in dediği gibi kahraman bir filozof mu yoksa Spintharos’un ve Nietzsche’nin dediği gibi devleti baltalayıp gençleri yanlış yola sürükleyen bir canavar mı?
Yazar: J. Dilara Gözüboz
