Bir konsept olarak, sesli kitap kesinlikle yeni değil. 1940’lı yıllarda başlayan “radyo tiyatro” kavramını hepiniz duymuşsunuzdur. Bununla birlikte, son 20 yılda dijital teknolojideki gelişmeler, modern dünyada çok yaygın hale gelen elde taşınan cihazlarda muazzam miktarda veri depolamamıza izin verdi. Bu da “dinlemek, okumanın yeni yolu mu?” sorusunu gündeme getiriyor.
Tek bir versiyonuna sahip olan ürün, farklı kullanım alanı yaratmıyorsa başka bir formda karşımıza çıkıyor. Parkta veya koşu bandında yürürken kitap okumak genellikle zordur. Sesli kitapları veya podcast’leri dinlemek için kulaklıklarımızı kullanmak daha iyi bir yöntemdir.
Hareket halindeyken bilgiye erişme konusundaki bu yenilik, her yıl piyasaya sürülen on binlerce kitap demek. Hiç şüphe yok ki, sesli kitaplar hayatımızın içerisinde olmaya devam edecek.
Peki sesli kitap dinlemek kitap, okumakla eşdeğer midir?
Hangi yöntem kitabı daha anlaşılır kılar? Dinlemek mi okumak mı?
Bu ve bunun gibi aklınızda bir sürü olabilir. Okuduğunu ve dinlediğini anlama arasındaki farklılıklar hakkında bitmeyen tartışmalar var. İşin detaylarını bu yazıda bulacaksınız.
Okumak vs. Dinlemek: Bilimsel Çalışmalar
Bir kitabı okumak ve sesli kitap dinlemek arasında gerçekten fark var mı?
Beynimizin bilgiyi nasıl işlediğine bakarak görebiliriz. Okuma ve dinleme eylemlerinde beynin farklı kısımlarını harekete geçirilir.
Ancak California Üniversitesi psikoloji profesörü Matthew Traxler, bilgiyi kavrama ve hatırlama için gereken zihinsel mekanizmanın duymaya veya okumaya bakılmaksızın aynı kaldığını buldu.[1]
Başka bir çalışma[2], yetişkinleri üç gruptan birine atadı.
- İlk grup: II.Dünya Savaşı’ndan bir hikayeden alıntıları dinledi.
- İkinci grup: Aynı materyali bir e-okuyucuda okudu.
- Üçüncü grup: Aynı anda her iki yöntemi de kullandı.
Sonuçlar, kullanılan yöntemden bağımsız olarak test puanlarında çok az fark gösterdi.
Her iki uzman da, genellikle web sitelerinde bulunan gündelik anlaşılır konular için dinlemenin veya okumanın kabul edilebilir olduğu konusunda hemfikirdi. Ancak anlaşılması zor konuları dinlemektense okumak daha faydalıdır. Böylelikle bilgiler ve fikirler daha kalıcı olacaktır.
—
Beynimizin görsel veya işitsel yöntemlerle toplanan bilgileri nasıl işlediği konusunda bazı farklılıklar vardır. Bilim adamları ve eğitimciler, bireylerin erken yaşta bir öğrenme tercihi geliştirip geliştirmeyeceği ile boğuşuyorlar. Öyleyse, başka bir yolla karşılaşmak öğrenme yeteneklerini engeller mi?
Yakın zamanda yapılan araştırmalar, bireylerin aynı materyal üzerinde okumak veya dinlemek arasında tercih geliştirebileceğini, ancak her iki yöntemle de öğrenilebileceğini göstermektedir. 2018’de yayınlanan akademik bir araştırma[3], öğrencilerin hem okuyarak hem de dinleyerek öğrenebileceklerini belirtiyor. Indiana Üniversitesi Profesörü Polly Husmann, öğrencilerin üniversiteyi tek bir metot kullanarak kazandıkları tezini çürütüyor.
Husmann ve ekibi, bir öğrencinin öğrenme tercihini ortaya çıkarmak için tasarlanmış bir anket geliştirdi. Ayrıca ortaya çıkardıkları şey, öğrenciler, öğrenmelerine etkili olan yöntemi genellikle tercih etmiyorlardı. Bir öğrenci başka bir yol denediğinde, test puanlarında çok az fark vardı veya hiç yoktu.
California Üniversitesi sinirbilimcileri, bireylerin MRI beyin taramalarını incelediler ve insan beyninin hem okuyarak hem de dinleyerek eşit derecede uyarıldığını doğruladılar.[4]
—
İnsanların yaklaşık %65’inin görsel öğrenme becerilerinin daha güçlü olduğunu biliyor muydunuz? Yani bu, kitap okurken daha iyi öğrenecekleri anlamına geliyor. Onlar için okumak, dinlemekten daha iyi olabilir.
Bununla birlikte, %30 işitsel öğrenenlerdir. Bu da bir sesli kitap dinleyerek daha çok şey öğrenecekleri anlamına gelir.
Kalan %5 ise, en iyi uygulamalı olarak öğrenenleri oluşturuyor. Bu gruptakiler öğrendikleri şeyi yaparak öğrenen “Kinestetik” öğrencilerdir.
Dinlemek ve Okumak Arasındaki Farklar
Her iki yöntem de ideal koşullar altında ilgi çekicidir. Peki ya insanların her gün karşılaştığımız dikkat dağıtıcı unsurlar nasıl bertaraf edilebilir?
Çoğumuz dikkatimizin kolayca dağılabileceği konusunda hemfikiriz. Anında konsantrasyonumuzu kaybedebiliriz.
Bir kişinin dikkati dağılmışsa, konuyu anlamakta güçlük çekecektir. Çoğu zaman konuşma doğrusaldır. O esnada dinleyicinin konuşmacıyı geri sarması mümkün değildir. Dolayısıyla konuşulan konuyu tekrar etmek mümkün olmayabilir.
Bununla birlikte, bir kişi okurken dikkati dağılırsa, konuyu anlamak için kelimeleri gerektiği kadar sık tekrar okuyabilir. Bu açıdan okumak, akılda tutmak ve anlamak için daha iyidir.
Dinlemek okumaya göre daha zorlayıcıdır. Çünkü gerçek zamanlı kavrama becerilerini kullanmalarını gerektirir. Yani birinin ne söylediğini anlamak için anında dinlemesi, yorumlaması ve anlaması gerekir. Bu karmaşık süreç, kişi not alırken genişler.
Eğitim Öğretimde Hangisi Daha İyi?
Türkiye 2020’de yaşanan pandemi nedeniyle eğitim-öğretimi internete taşıdı. Bir zamanlar varolan fiziksel sınıf ortamı artık sanal gerçekleştiriliyor.
Çevrimiçi öğrenme kavramı pandemiden önce birçok okul tarafından kullanılmaya başlanmıştı. Fiziksel koşullarda gerçekleştirilen bir sınıfta bulunmak öğretmen ve öğrencilerle gerçek bir sosyalleşme deneyimi sunar. Ancak bir öğrenci sınıf arkadaşıyla sohbet etmeyi dersten daha ilginç bulabilir. Böyle bir ortamda dikkat dağıtıcı unsurlar çok fazladır.
Geleneksel bir sınıf ortamında buluşan öğrenciler, dinleme ve not alma becerilerine güvenmelidir. Sanal sınıflar, öğrencilerin internet aracılığıyla derslere giriş yapmasına olanak tanır. Çoğu durumda, öğrenciler soru sorabilir ve gerçek zamanlı olarak katılabilir. Sanal dersleri kaydetmek, yazıya dökmek, tekrar etmek mümkündür. Böylelikle öğrencilerin kendi öğrenme düzeylerine göre kontrol imkanı bulunur.
Okumak Dinleme Becerilerini Geliştirir mi?
Pek çok uzman, okumanın dinleme becerilerimizi geliştirmemize yardımcı olduğuna inanıyor. Bunlardan biri, dil öğrenme konusunda uzman olan Steve Kaufmann.
Kaufmann’ın dinleme becerilerini geliştirmeye yönelik önerilerinden biri de dinleme esnasında dinlenilen içeriği okumaktır. Ayrıca rahat ve sessiz bir ortamda sesli kitap dinlemek kompleks konuları verimli bir şekilde anlamamıza yardımcı olacaktır.
Brainscape’de yazan Andrew Cohen de Kauffmann ile aynı düşünüyor. Yabancı dil veya yeni bir şeyi öğrenirken sesli kitapla birlikte okuma yapmanın en etkili yöntem olduğuna inanıyor.
Hangisi Daha Hızlı; Okumak mı, Dinlemek mi?
Bu tartışmanın kesin kanıtlanmış görünen olayı şudur ki; okumak; dinlemekten daha hızlıdır.
Çeşitli kaynaklara göre, yetişkin bir kişi dakikada ortalama 250 ila 300 kelime okur. İdrak edilebilir ortalama bir konuşma hızı dakikada 150 ila 160 kelimedir. Buna karşılık, müzayedeciler, at yarışı sunucuları gibi hızlı konuşulan durumlarda dakikada ortalama 250 kelime konuşulabilir. Bu da okuma hızıyla aynı hızda konuşmak demektir.
Ancak sesli kitap okuma servislerine getirilen hızı arttırma seçeneği bu yarışın kazananını sesli kitap yapıyor. Konuşma hızı arttırıldığında kelimeleri seçme ve idrak etme olasılığı düşse 2x hızla dinlenen kitap 10 saatte bitecek bir kitabı 5 saatte bitirmenize olanak sağlar.
Sesli Kitap Dinlemenin Kitap Okuma Karşısında Avantajları Nelerdir?
- Sesli kitaplar, anlamanızı ve kelime dağarcığınızı geliştirmenize yardımcı olabilir.
Okumaktan bağımsız olarak yeni sözcükler duymak, özellikle çocuklar ve ikinci dil öğrenenler için anlama ve kelime dağarcığına önemli ölçüde yardımcı olabilir.
Okumayı yeni öğrenen ilkokul öğrencilerinde kelimeler yüksek sesle tekrar edilir. Sesli kitaplar da aynı sağlıklı öğrenme alışkanlıklarını teşvik eder.
Brooklyn, New York’taki The Children’s School’dan, Mary Beth Crosby Carroll şöyle söylüyor:
“Dinlerken aynı zamanda metni takip etmek kelimeleri tanıma konusundan önemlidir. Tek başına etkin bir dinleme ise kelime dağarcığını genişletecektir.”
Sesli kitaplar, okuyucuların belirli kelimelerin anlamını ve kullanımını daha iyi kavramasına yardımcı olabilecek benzersiz ipuçları ve tonlamalar sağlar.
- Sesli kitaplar, hikayeyi daha iyi hayal etmenize yardımcı olabilir.
Journal of Verbal Learning ve Verbal Behavior tarafından yürütülen bir araştırma, beyinlerimizin, geleneksel bir okuma yöntemine kıyasla, bir hikayeyi dinlediğimizde anlamlı görüntüler yaratma olasılığının daha yüksek olduğunu ortaya koydu.[5] Dinlemeyle birlikte beynin görsel süreçleri devreye giriyor. Bu, kısmen de olsa, küçük çocukların kitap dinlemeyi neden bu kadar çok sevdiklerini ortaya koyuyor!
- Okumaya kıyasla, sesli kitapları dinlemek, cümlelerde daha derin anlamlar keşfetmenize yardımcı olabilir.
Biri kitap okurken boşlukları doldurmaya büyük ölçüde odaklanır: sesler, sözler, olaylar, aksanlar ve daha fazlası. Bunlar, zihninizin tam bir resim oluşturmak için ihtiyaç duyduğu ayrıntılardır.
Texas Üniversitesi’nden Dr. Art Markman, “atasözü işitmek, atasözü okumaktan daha anlaşılırdır.” Diyor.
“Keskin sirke küpüne zarardır. ” gibi bir ifade duyduğumuzda, bunu benzer atasözleriyle ilişkilendiririz. Fakat aynı atasözünü yalnızca okuduğumuzda, beynimiz mecaz ifadesini düşünmek yerine onun gerçek anlamını ön plana çıkarır. “Keskin sirke” ve “sirkenin küpü” gibi kavramlardan anlam çıkarmaya yelteniriz.
Kitap okurken anlamlandıramadığımız cümlelerde sık sık geriye döneriz. Markman’a göre, sesli kitap dinlerken sürekli geriye saramadığımız için, farkında olmadan beynimizi zorlu cümleleri daha hızlı anlamaya zorluyoruz.
Başka bir deyişle, sesli kitapları dinlemek, zihnin cümleleri daha hızlı anlamasını sağlar.
- Hikayeyi izlemek yerine dinlemek, daha duygusal bir etki uyandırabilir.
University College London’dan yapılan bir araştırmaya göre[6], insanlar bir romanı dinlerken izlemelerine oranla daha fazla duygusal tepki veriyorlar. Bir hikayeyi dinlediğimizde beynimiz kelimelerin yerine birçok içerikle tekrar oluşturur. (hayalde canlanan görüntüler, sesler)
Joseph Levin’in hem kalp atış hızı hem de elektro-dermal aktivite ile yaptığı ölçüm sonuçlarına göre dinlemek aynı senaryoyu ekranda izlemekten daha büyük bir duygusal ve fizyolojik etkileşim yaratmaya yardımcı oluyor.
Bilim sezgisel bir anlam ifade ediyor. Yüksek sesle okunan bir hikaye duymak bizde sosyal eğilimleri taklit ediyor hissi uyandırıyor. Böylelikle insanlar birbirleriyle işitsel olarak iletişim kurmaya şartlanıyor.
- Fiziksel kitap okumakta sorun yaşayan okurlar için sesli kitaplar güzel bir alternatif olabilir.[7]
Küçük çocuklar, disleksi olan insanlar ve görme engelli kişiler, kitap okumakta güçlük çekebilir ve hikayeden kopabilirler. Böyle bir durumda sesli kitap dinlemek yardımcı olabilir.
Cambridge Üniversitesi’nden Matt Davis şöyle açıklıyor:
“Okumayı zor bulan herkes… bir sesli kitap dinleyerek daha fazlasını elde edebilir. Kelimeleri okumak için harcanan çabaya kıyasla, zihinsel kaynakların kullanımı anlamaya ve hafızaya daha fazla etki edecektir. “
Üstelik görme zorluğu olmayanlar için de sesli kitap dinlemenin gözler için daha kolay olduğu gerçeğini aşmak mümkün değil. Ortalama olarak çoğumuz, uyku bozukluğuna, göz yorgunluğuna, baş ağrısına ve daha fazlasına neden olabilecek çok fazla mavi ışık olan ekranların önünde günde yaklaşık 7 saat geçiririz.
- Aynı anda farklı işlerle uğraşmaya imkan tanır.
Okumanın aksine, ev işi veya egzersiz gibi diğer faaliyetlerle uğraşırken dinleme yapılabilir. İyi bir kitabın içine girmek için zaman lüksüne sahip olmayan insanlar, başka şeyler yaparken her türlü ilgi çekici edebiyatın tadını çıkarabilirler.
- Yabancı dil öğrenme konusunda yadsınamayacak katkıları olabilir.
Sesli kitapların ikinci dil öğrenen kişiler için son derece yararlı olduğunu söylemeliyiz. Bu tür işitsel içeriğin sürekli kullanımının, okuryazarlık becerilerini geliştirmeye yardımcı olduğu ve çok daha erken akıcı konuşma becerileri sağladığını söyleyebiliriz.
Yazar: T. Cenk Demirkıran
[1] https://www.mic.com/p/does-listening-to-audiobooks-still-count-as-reading-18749319
[2] https://journals.sagepub.com/doi/full/10.1177/2158244016669550
[3] https://anatomypubs.onlinelibrary.wiley.com/doi/abs/10.1002/ase.1777
[4] https://www.dailycal.org/2019/08/23/uc-berkeley-study-finds-human-brains-similarly-stimulated-by-reading-listening/
[5] https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S0022537181904837
[6] https://www.biorxiv.org/content/10.1101/351148v1
[7] https://www.thenakedscientists.com/articles/interviews/brain-response-audiobooks
