12 Bin Yıllık Geçmişiyle İnsanlık Tarihinin Akışını Değiştiren Tapınak
Göbeklitepe neden bu kadar önemlidir? Göbeklitepe’nin ortaya çıkışı ile insanlık tarihinde neler değişmiştir?
Göbeklitepe İngiltere’deki Stonehenge’den 7 bin, Mısır piramitlerinden 7 bin 500 yıl önce yapılmıştır ve yerleşik hayata geçişle ilgili çok önemli izler taşımaktadır. Buğdayın ilk izleri bu bölgede görülebilmektedir. Bu da ilk tarım faaliyetlerine işaret etmektedir. Dinler tarihi açısından bilinen ilk ibadet merkezidir. Bir mesaj ifade eden büyük kaya parçalarının taşınarak şekilli bir biçimde dizildiği ilk yapıdır.
Göbeklitepe’deki olağan ve doğal görünmeyen tepeler ilk olarak 1963 yılında İstanbul Üniversitesi ve Chicago Üniversitesi’nce yürütülen ‘’Güneydoğu Anadolu Tarihöncesi Araştırmaları Projesi’’ adlı yüzey çalışmalarında farkedilmiştir. Daha sonra 1980 yılında Peter Benedict’in ‘’Survey Work in Southeastern Anatolia’’adlı makalesinde bu bölgeden bahsedilmiştir. 1983 yılında tarlasını süren bir çiftçi toprak altında oymalı bir taş buldu, o dönem çok fala önemsenmeyen bu bulgunun önemi ancak 1995 yılında anlaşıldı.
Şanlıurfa Müze Müdürlüğü tarafından başlatılan 1995 yılındaki ilk kazıyla Göbeklitepe’yi 20 yıl boyunca kazan, Prof. Dr. Klaus Schmidt 2014’ deki ölümüne kadar durmadan usanmadan bu inanç merkezi üzerinde çalışmıştır.
Göbeklitepe avcı-toplayıcı hayattan tarım ve hayvancılığa geçişi, tapınmak için ilk kez bir bina inşa etmeyi ve sanatın ilk filizlerinin nasıl atıldığını anlamamıza katkılar sağladı.
Şanlıurfa’nın Örencik Köyü yakınlarındaki bu yerin yerleşim yeri olarak değil, sadece tapınmak için kullanıldığı, dünyanın en büyük ve en eski kült merkezi sayıldığı, böylece dinsel inanış ile birlikte insanların artık yerleşik yaşama geçtiği kanıtlandı.
Göbeklitepe şaşırtıcı anıtsal mimarisiyle 2018 yılında UNESCO Dünya Mirası Listesi’ne girdi. 2019 yılı Türkiye’de Göbeklitepe yılı olarak ilan edildi.
Harran Ovası’na hakim bir tepeye kurulan bu tarih öncesi yerleşimin sınırlı bir bölümü kazılmıştır. Burada elde edilen bulgular Neolitik Çağ’la ilgili bilinenleri değiştirmiştir. Tarihin sıfır noktası olan bu binalar M.Ö. 8 bin dolaylarına kadar kullanılmış ve sonra tamamen terkedilmiş, başka ya da benzer bir amaçla kullanılmamıştır. İnsanlar burayı terk ederken bilinçli şekilde üzerlerini örtmüşler diye düşünülmektedir.
Göbekli Tepe Neden Bu Kadar Önemli?
Tepede ziyaret edilen, kurban kesilen bir yatır ve kutsal sayılan bir dilek ağacı bulunduğundan buranın yerel adı ‘’Göbekli Tepe Ziyareti’’ olarak bilinir. Çocuğu olmayan kadınların özellikle bu tepeyi ziyaret ettikten sonra çocuğu olduğuna inanılmaktadır. Tepede kadına ait bulunmuş tek unsur doğum yapan kadın figürünün çizildiği taş plakadır.
Harran ovasında geniş bir bölgeye hakim olan, uzaklardan görülen ve uzakların görülebildiği tepe aynı zamanda bölgedeki en kaliteli kireç taşına sahiptir.
Bu inanç merkezinde 6 metre boyunda 40 ton ağırlığında ‘T’ formlu anıtsal dikilitaşlar(steller) belli bir düzende sıralanmıştır.10-12 tanesi dairesel planda dizilmiş, araları taş duvarlar ile örülerek yuvarlak veya oval kapalı mekanlar oluşturulmuştur. Bunlardan ancak 6 tanesi ortaya çıkarılmış, ancak yapılan jeomanyetik ölçümlerle yerin altında bu şekilde 20 kadar yapı olduğu bilinmektedir. Dikilitaşların üzerinde insan, hayvan sembolleri, ya da soyut semboller yer almaktadır. Taşa işlenen en eski rölyefler, üç boyutlu hayvan kabartmaları ve gövdesinde el, kol ve parmak motifleri bulunan ilk stilize insan heykelleri de burada görülebilmektedir. Hayvan motiflerinde boğa, yaban domuzu, yaban sığırı, yaban eşeği, tilki, turna, yılan, yaban ördeği ve akbaba motifleri sık görülmektedir.
Daha fazla oku: Homo Sapiens İnsanların Su Tasarrufu
Henüz küçük bir bölümü ziyarete açık olan müzede giriş bölümünden kazı alanına servislerle bir dakikada ulaşılmaktadır. Giriş kısmında animasyon ve bilgilendirmelerle Göbeklitepe hakkında bilgi sahibi olunabilir.
Buradaki kazılarda çıkartılan bazı heykel ve taşlar Şanlıurfa Müzesinde sergilenmektedir. Tapınak yapılarındaki leopar rölyefi, yaban domuzları, leylek, tilki, ceylan, akrep, yılan ve kafası olmayan insan kabartması dönemin inançlarıyla ilgili önemli bulgulardır.
Göbeklitepe’nin etkileyici bir replikası da müzede ayrı bir bölümde ziyaretçilerini beklemektedir.
Kazılar Prof. Dr. Necmi Karul başkanlığında devam etmektedir. Arkeolojik alanın şimdiye kadar sadece yüzde onu kazılabilmiştir.
Kaynak: T.C. KÜLTÜR VE TURİZM BAKANLIĞI | HABERTÜRK
Yazar: Sennur Gülenbay
