Tiananmen Meydanı protestoları, Çin’de demokrasi, ifade özgürlüğü ve özgür basın çağrısı yapan öğrencilerin liderliğindeki gösterilerdir. 4 ve 5 Haziran 1989’da Çin hükümeti tarafından Tiananmen Meydanı Katliamı olarak bilinen kanlı bir baskın ile sona erdi.

Tiananmen Meydanı Protestoları

Çoğu öğrenci olan demokrasi yanlısı protestocular, Hu Yaobang‘ın ölümünün ardından ilk olarak Pekin üzerinden Tiananmen Meydanı‘na yürüdüler. Eski bir Komünist Parti lideri olan Hu, Çin’de demokratik reformu başlatmak için çalışmıştı. Hu’nun yasını tutan öğrenciler daha açık, demokratik bir hükümet çağrısında bulundular. Sonunda Tiananmen Meydanı’ndaki öğrencilere binlerce kişi katıldı ve protesto sayıları Mayıs ayı ortasına kadar on binlere yükseldi.

Söz konusu olan, ülkedeki siyasi özgürlüğün sınırları Komünist Parti’nin egemen olduğu tek partili hükümet biçimi göz önüne alındığında ve devam eden ekonomik sıkıntılardan kaynaklanan bir hayal kırıklığıydı. Çin hükümeti, 1980’lerde ülkede sınırlı bir kapitalizm biçimi kuran bir dizi reform başlatmış olsa da, yoksullar ve işçi sınıfından Çinliler, işsizlik ve artan yoksulluk dahil olmak üzere hala önemli zorluklarla karşı karşıyaydılar.

Öğrenciler ayrıca Çin’in eğitim sisteminin onları serbest piyasa kapitalizmi unsurlarına sahip bir ekonomik sisteme yeterince hazırlamadığını savunuyordu.

Çin hükümeti içindeki bazı liderler protestocuların davasına sempati duyarken, diğerleri onları siyasi bir tehdit olarak gördü.

Sıkıyönetim İlan Edildi

13 Mayıs’ta, bir dizi protestocu öğrenci, Çin’deki diğer benzer grevlere ve protestolara ilham veren bir açlık grevi başlattı. Hareket büyüdükçe, Çin hükümeti, özellikle 15 Mayıs’ta Sovyetler Birliği Başbakanı Mihail Gorbaçov’un ziyaretini kesintiye uğrattığı için protestolardan giderek daha fazla rahatsız oluyordu.

Aslen Tiananmen Meydanı’nda yapılması planlanan Gorbaçov’un karşılama töreni havaalanında yapıldı, ancak ziyareti olaysız geçti. Yine de gösterilerin bitirilmesi gerektiğini düşünen Çin hükümeti 20 Mayıs’ta sıkıyönetim ilan etti ve 250.000 asker Pekin’e girdi.

Mayıs ayı sonunda Tiananmen Meydanı’nda bir milyondan fazla protestocu toplandı. Günlük yürüyüşler ve nöbetler düzenlediler ve olayların görüntüleri medya kuruluşları tarafından Amerika Birleşik Devletleri ve Avrupa’daki izleyicilere yansıdı.

Tiananmen Meydanı Katliamı

Ordunun ilk faaliyetleri protestoları bastırmada başarısız olurken, Çinli yetkililer şiddetin dozunu artırmaya karar verdi. 4 Haziran sabah saat 01.00’de Çinli askerler ve Çin polisi, Tiananmen Meydanı’na baskın düzenleyerek kalabalığa gerçek mermilerle ateş açtı.

Binlerce protestocu kaçmaya çalışsa da, bir kısım protestocu grup saldıran birlikleri taşlayarak ve askeri araçları ateşe vererek karşılık verdi. O gün oradaki muhabirler ve Batılı diplomatlar, Tiananmen Meydanı Katliamı’nda yüz ila binlerce protestocunun öldürüldüğünü ve 10.000 kadarının tutuklandığını raporladırlar(Tahminlere dayalı bir sayı).

Gorbaçov da dahil olmak üzere dünya çapındaki liderler askeri harekatı kınadı ve bir aydan kısa bir süre sonra ABD Kongresi, insan hakları ihlallerini gerekçe göstererek Çin’e ekonomik yaptırımlar uygulamak için oy kullandı.

Tiananmen Meydanı Tank Adamı

5 Haziran’da tek başına meydan okuyan ve Çin tanklarını bir süreliğine bloke eden kimliği belirsiz bir adamın görüntüsü, bu olaylardan kalma ikonik bir görüntü olmaya devam ediyor. O artık ‘Tiananmen Meydan Tank Adamı‘ olarak tanınıyor.

Tiananmen Meydanı Tarihi

1989 olayları şu anda Tiananmen Meydanı’nın küresel kapsamına hakimken, uzun zamandır Pekin şehri içinde önemli bir kavşak noktası olmuştur. Adını yakındaki Tiananmen veya ‘Cennetsel Barış Kapısı‘ adı verilen yerleşkeden almıştır ve Yasak Şehir denen bölüm şehrin girişini işaret eder.

Qing hanedanı, Çin’i yöneten son hanedan gücüydü. Ülkeyi 1600’lerin ortasından 1912’ye kadar yönetti.

1911-1912 Xinhai Devrimi, Qings’in devrilmesine ve Çin Cumhuriyeti’nin kurulmasına yol açtı. Cumhuriyetin ilk yıllarına siyasi kargaşalar damgasını vurdu ve ülke, II.Dünya Savaşı’na giden süreçte Japon egemenliğine girdi.

Japon işgali sırasında yaklaşık 20 milyon Çinli öldürüldü.

Ulusal Gün

Japonya, İkinci Dünya Savaşı’nın ardından kaybolurken, Çin bir iç savaş dönemine girdi. İç savaşın sonunda, 1949’da Komünist Parti, Çin anakarasının çoğunun kontrolünü ele geçirmişti. Başkan Mao Zedong’un önderliğinde Çin Halk Cumhuriyeti’ni kurdular.

1 Ekim 1949’da Tiananmen Meydanı’nda bu olayı onurlandırmak için bir kutlama yapıldı. Bir milyondan fazla Çinli katıldı. Bu kutlama Milli Gün olarak anılmaya başlandı ve meydanda düzenlenen en büyük olaylarla o tarihte her yıl hala kutlanıyor.

Çin Halk Cumhuriyeti’nin kurucu babası olarak kabul edilen Mao Zedong, Tiananmen Meydanı’nda, plazadaki bir türbede defnedildi.

Tiananmen Meydanı Sansürü

Bugün 4 ve 5 Haziran Tiananmen Meydanı protestoları ve katliamı dünya çapında yankılanmaya devam etti. 1999’da ABD Ulusal Güvenlik Arşivi, 1989: Gizliliği Kaldırılmış Tarih Tiananmen Meydanı‘nı yayınladı. Belge, protestolar ve müteakip askeri baskılarla ilgili ABD Dışişleri Bakanlığı dosyalarını içeriyor.

Protestolar sırasında Tiananmen Meydanında Mao Zedong‘un portresine boya fırlattığı için tutuklanan gazeteci Yu Dongyue, 2006 yılında serbest bırakıldı.

Katliamın 20. yıldönümünde, Çin hükümeti gazetecilerin Tiananmen Meydanı’na girmesini yasakladı ve yabancı haber sitelerine ve sosyal medyaya erişimi engelledi. Yine de binlerce kişi, Hong Kong’daki yıldönümü şerefine bir anma törenine katıldı. New York merkezli İnsan Hakları İzleme Örgütü, 2019’da etkinliğin 30. yıldönümü öncesinde, Çin’de protestolarla bağlantılı olanların tutuklandığı bildirilen bir rapor yayınladı.

Tiananmen Meydanı’ndaki 1989 olayları, Çin’in sıkı kontrol edilen internetinde sansürlendi. Toronto Üniversitesi ve Hong Kong Üniversitesi tarafından 2019 yılında yayınlanan bir ankete göre, katliama atıfta bulunan 3.200’den fazla kelime sansürlendi.

Kaynak: History